Zapraszamy do lektury artykułu opracowanego przez dr. inż. Jana Mamaja poświęconego historii wsi i folwarku Malec. Tekst przeniesie Państwa w odległe czasy XV-wiecznej Polski. Odkryjecie losy miejscowości, która przez wieki była świadkiem dynamicznych przemian i stanowiła część rozległych dóbr szlacheckich.
Artykuł przedstawia opowieść o rodach, które zarządzały Malcem, w tym o rodzinach Kiszków, Suchodolskich i Jezierskich oraz o wydarzeniach, które wpłynęły na losy miejscowości na przestrzeni wieków, po czasy współczesne.
Historia wsi i folwarku Malec
Przyczynek do historii wsi Malec koło Ciechanowca na Podlasiu.
Wieś Malec założona została na początku XV w. i weszła w skład dóbr ciechanowieckich nadanych przez księcia Witolda przed 1429 rokiem rycerzowi Pawłowi (Paszkowi) Strumiłło. Po nim dobra ciechanowieckie dziedziczyli jego synowie Maciej (protoplasta rodu Ciechanowieckich) i Piotr (Pietraszko). Maciej i Piotr podzielili między siebie Ciechanowiec wzdłuż rzeki Nurzec. Do Piotra oprócz lewobrzeżnej części Ciechanowca należały też wsie Malcz (Malec) i Skrócz (Skórzec) w których wójtem w 1469 r. był ustanowiony przez niego Waśko Skirwin. Żoną Piotra była Katarzyna Niemira, z którą miał synów: Stanisława zwanego Kiszka herbu Dąbrowa, Piotra i Mikołaja. Piotr zmarł w 1485 r. Po ojcu Stanisław Kiszka odziedziczył dobra ciechanowieckie po lewej stronie Nurca wraz ze wsią Malec. Jego żoną była Anna Montygird, z którą miał syna Piotra i córkę Annę.
Stanisław Kiszka wielki hetman litewski, starosta lidzki, grodzieński i smoleński zmarł w 1514 r. Pozostałą po nim fortunę odziedziczył jego syn Piotr, urodzony około 1496 r. starosta drohicki, kasztelan trocki i starosta żmudzki i córka Anna, żona księcia Jana Radziwiłła, a po jego śmierci żona Stanisława Kieżgajło. Żoną Piotra Kiszki została Anna Ilinicz w 1515 r., z którą miał trzech synów: Stanisława, Piotra (II) i Mikołaja. Po nim dziedziczyli jego synowie Stanisław Kiszka (protoplasta linii litewskiej) wojewoda witebski. Żoną jego była Anna Radziwiłł, z która miał synów Jana i Stanisława. Piotr (II) urodzony około 1520 r. i zmarły w 1550 r. Miał syna Stanisław, który zmarł w wieku dziecięcym w 1552 r. Trzeci syn, Mikołaj Kiszka od 1569 r. wojewoda podlaski był właścicielem miast: Ciechanowiec, Sokołów i Węgrów oraz 70 wsi w tym Malca.
Z zapisów w rejestrze podatkowym z 1580 r. wynika, że urzędnik wojewody podlaskiego Piotr Czechowski przekazał podatek ze wsi: Przybyszyn, Kosiorki, Kozarze, Tworkowice, Bujenka, Kołaki i Malec pobrany z włók osiadłych, od ogrodników osiadłych i dorocznych kół młyńskich. A urzędnik wojewody szlachetny Rafał Zalewski przekazał podatek ze wsi Kamień. Z tego można wnioskować, że w 1580 r. wieś Malec była własnością wojewody podlaskiego Mikołaja Kiszki. Piotr Kiszka zmarł w 1534 r. W 1541 r. synowie Piotra dokonali podziału dóbr ojczystych. Część Ciechanowca należącą do Kiszków otrzymał Mikołaj Kiszka ur. w 1524 r. zmarł w 1587 r. Po jego śmierci wieś Malec odziedziczył jego syn Mikołaj (II) starosta drohicki od 1588 r. W 1617 r. ufundował w Ciechanowcu drewniany kościół. Zmarł w 1620 r. Po nim dziedziczyli: jego syn Piotr Kiszka, zmarły bezpotomnie w 1621 r. i córki: Barbara żona Jana Chędzyńskiego starosty nurskiego, Anna żona Jakuba Iwanowskiego podczaszego podlaskiego i Zofia ksienia klasztoru benedyktynek.
W 1622 r. Barbara i Anna podzieliły się dobrami po zmarłym bracie Piotrze Kiszce. Barbara wzięła Rudkę ze wsiami, a Anna Ciechanowiec ze wsiami. W 1623 r. Anna Iwanowska zapisała Mikołajowi Kiszce, wojewodzie derpskiemu, synowi Jana starosty żmudzkiego, klucz dóbr ciechanowieckich ze wsią Malec. Ten, że Mikołaj Kiszka w 1626 r. sprzedał wieś Malec Marcinowi Milewskiemu podstarościemu drohickiemu (nurskiemu ?), a pozostałe wsie z tego klucza w 1627 r. Abrahamowi Sieniucie z Lachowiec. Marcin Milewski w 1632 r podpisał elekcję Władysława IV Wazy. Marcin Milewski miał syna Jana podstolego drohickiego urodzonego około 1610 roku i córkę Barbarę urodzoną około 1620 r. Franciszek Suchodolski, syn Sebastiana chorążego podlaskiego, po zmarłym w 1636 r. ojcu odziedziczył majątek Kiełczew w parafii Prostynia. Około 1650 r. poślubił Barbarę Milewską. W 1662 r. Jan Milewski podstoli drohicki był już wdowcem. Mieszkał w dworze w Malcu i w roku tym zapłacił podatek od urzędu 32 złote, od 3 sług szlacheckich i od czeladzi plebejskiej razem 51 złotych i 6 groszy. Zmarł bezpotomnie przed 1691 r.
Po nim siostra jego Barbara Suchodolska odziedziczyła wsie Malec i Bachorza w powiecie drohickim. Franciszek i Barbara Suchodolscy osiedli w dworze Malec, w którym urodziło się im 3 synów: Baltazar, Jan i Aleksander. Franciszek Suchodolski był miecznikiem mielnickim, zmarł przed 1691 r. Wdowa Barbara Suchodolska w 1691 r. zapiała wsie Malec i Bachorza swoim synom. Urząd miecznika mielnickiego sprawował po Franciszku syn Baltazar i wnuk Grzegorz Leon syn Baltazara. Żoną Grzegorza była Weronika Jabłonowska córka Andrzeja i Urszuli ze Skiwskich. W Dworze Malec urodził się ich syn Jan Józef w 1724 r. i córka Urszula Kazimiera w 1726 r. Żoną Jana Józefa Suchodolskiego wojskiego urzędowskiego i miecznika mielnickiego została Kunegunda Staniszewska córka Józefa podstolego ziemi łomżyńskiej, która była wnuczką Jana Staniszewskiego kasztelana wyszogrodzkiego. Po śmierci jej ojca w 1777 r. dostała po rodzicach spłatę za jej dział w wysokości 23 000 zł. W Dworze w Malcu urodziło się im dwóch synów i dwie córki w latach 1761 - 1775.
Pod koniec XVIII w. majątek Malec od Suchodolskich wykupił rząd pruski. Kolejnym właścicielem folwarku Malec (667 ha) został Fryderyk von Kuhlen, od którego w 1816 r. kupił go Dominik hr. Ciecierski. Po śmierci w 1828 r. Dominika hr. Ciecierskiego wieś i folwark Malec odziedziczył syn Justyn, który zmarł w 1829, a po nim dostały się one Marii Sabinie hr. Ciecierskiej, która w 1828 r. była już żoną Ludwika hr. Załuskiego. Oprócz folwarku w Malcu Maria Sabina odziedziczyła też część majątku Czaje wraz z dworem, w którym zamieszkiwała. I tu zapewne w połowie lat trzydziestych urodził się ich syn Henryk i córka Konstancja. W folwarku w Malcu w tym czasie administrował szlachcic Michał Koc. W Księdze spisów parafialnych parafii Ciechanowieckiej z lat 1835 - 1841 jako zamieszkujący w obrębie Dworu wymienieni są: Wielmożny Pan Michał Koc lat 60 i Wielmożna Pani Brygida Koc lat 50 oraz Osmolski Stanisław lat 45, Osmolski Jan lat 30, Osmolski Piotr lat 2, Olędzki Grzegorz lat 20, Olędzki Karol lat 22, Antoniak Józef lat 45, Antoniak Marianna żona lat 30, Antoniak ... syn rok 1, Huk Helena lat 40, Huk Jakub lat 20, Huk Marianna żona lat 20, Marciniuk Joachim lat 50, Marciniuk Elżbieta żona lat 40, Marciniuk Leon syn lat 18, Marciniuk Aniela córka lat 15, Marciniuk Joanna córka lat 13, Marciniuk Mateusz syn lat 23, Marciniuk Marianna żona lat 20, Marciniuk Marcin syn lat 2.
Za udział w powstaniu styczniowym Henrykowi hr. Załuskiemu skonfiskowany został majątek Czaje. Pomimo zgody generała - gubernatora na zakup jego przez podpułkownika Sawickiego nie doszło do finalizacji zakupu. Sąd Główny w 1869 r. przyznał nieruchomość Konstancji Szczuce, siostrze zbiegłego Henryka, a po jego śmierci w 1874 r. synom Konstancji: Stanisławowi, Konstantemu, Leonowi i Edwardowi. Konstancja hr. Załuska poślubiła Dominika Juliana Szczukę ur. w 1832 r. syna Andrzeja Marszałka Szlachty Obwodu Białostockiego, który odziedziczył folwark Nowodwory. W 1889 r. Szczukowie sprzedali folwark Malec Stanisławowi hr. Jezierskiemu, dziedzicowi majątku Pobikry, mężowi Wandy córki Stefana, wnuczki Dominika, hrabiny Ciecierskiej.
Powierzchnia wsi Malec to około 210 ha, a folwarku około 660 ha w tym około 400 ha lasu. Według spisu ludności z 1921 r. we wsi Malec w 44 budynkach mieszkalnych zamieszkiwało 297 osób, a w folwarku w 4 budynkach 70 osób. Folwark Malec pozostał w rękach Jezierskich do czasu II wojny światowej. Po Stanisławie odziedziczył go jego syn Józef hr. Jezierski, zamieszkujący w pałacu w Pobikrach, a w Malcu administrował Julian Pierlejewski. W latach 1940 - 1944 w Malcu był kołchoz założony przez Rosjan. Gdy w 1941 Niemcy zajęli Malec zarządcą został wschodnio pruski bauer, pozostawiając administrowanie Julianowi Pierlejewskiemu. Po zajęciu Malca w 1944 r przez wojska rosyjskie folwark Malec został całkowicie rozparcelowany.
Opracował dr inż. Jan Mamaj
