Prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej przysługuje osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych (art. 54 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901z późn. zm.).

Typy domów pomocy społecznej
Domy pomocy społecznej, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, dzielą się na domy dla:

• osób w podeszłym wieku
• osób przewlekle somatycznie chorych
• osób przewlekle psychicznie chorych
• dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie
• dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie
• osób niepełnosprawnych fizycznie
• osób uzależnionych od alkoholu (art. 56 ww. ustawy).

Zasady kierowania do domu pomocy społecznej
Do domu pomocy społecznej kieruje się na podstawie:

• pisemnego wniosku osoby ubiegającej się o skierowanie do domu (lub jej przedstawiciela ustawowego), złożonego do ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania lub pobytu w dniu kierowania
• rodzinnego wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej.

Do wniosku dołącza się:

• decyzję o przyznaniu osobie ubiegającej się zasiłku stałego oraz jej pisemną zgodę na ponoszenie opłaty za pobyt w domu
• decyzję organu emerytalno-rentowego ustalającego wysokość emerytury lub renty oraz pisemną zgodę na ponoszenie opłaty i na jej potrącanie przez właściwy organ emerytalno-rentowy ze świadczenia emerytalnego lub rentowego, zgodnie z odrębnymi przepisami
• oświadczenia o wysokości dochodu osoby ubiegającej się, małżonka, zstępnych przed wstępnymi zobowiązanych do ponoszenia opłaty, oświadczenie o wysokości dochodu osoby małoletniej, w przypadku gdy opłatę będzie ponosić przedstawiciel ustawowy
• zaświadczenie, o którym mowa w art. 22 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2039)
• pisemną zgodę osoby ubiegającej się lub przedstawiciela ustawowego na potrącanie z zasiłku stałego opłaty za pobyt w domu — w przypadku wyrażenia takiej zgody
• pisemną zgodę ośrodka pomocy społecznej na potrącanie z zasiłku stałego osoby ubiegającej się opłaty za pobyt w domu — w przypadku skierowania do domu ponadgminnego
• postanowienie sądu opiekuńczego w przedmiocie udzielenia zezwolenia na skierowanie do domu pomocy społecznej — w przypadku osób ubezwłasnowolnionych całkowicie oraz małoletnich

Jeżeli osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego, lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody (art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego – t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2123).

W przypadku gdy osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy (art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego – t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2123).

Opłata za pobyt w domu pomocy społecznej
Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania.
Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

• mieszkaniec domu - nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu (w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka)
• małżonek, zstępni (dzieci, wnuki) przed wstępnymi (rodzice, dziadkowie):
  a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej (tj. jest wyższy niż kwota 2 328 zł), jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium;
  b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (tj. jest wyższy niż kwota 1 800 zł na osobę), z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie
• gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim miesięcznym kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej, a opłatami wnoszonymi przez mieszkańca domu, małżonka, zstępnych przed wstępnymi, bądź inne osoby
• inne osoby niewymienione wyżej w zadeklarowanej wysokości

Sposób funkcjonowania domów pomocy społecznej oraz tryb kierowania i przyjmowania osób ubiegających się o przyjęcie do domu określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2018 r. poz. 734 z późn. zm.).